سەرچاوە: Fairobserver، وەرگێران: رۆژهەڵات نیوز نووسینی: هەڵمەت پاڵانی لە ٢١ی مارس-دا کوردەکان لە سەرتاسەری ئێران و دیاسپۆرا پێرفۆرمانسێکی گەورەو سیمبولیکی بەرەنگاریان بەرێوەبرد. بەشداری کوردەکان کاردانەوەی تووندی ناسیۆنالیستە ئێرانی و تورکەکانی لێکەوتەوە، ئەوان داوای سەرکوتی شوناسی ئەتنیکیان دەکرد. خۆبوواردنی ئێران لە بەفەرمی نەناسینی ئەو راستییەی کە ئێران فرەنەتەوەیە، لەئاکامدا رەنگە پێکدادانی ناوخۆیی لێبکەوێتەوە. ٢١ی مارس، جەژنی نەورۆز و ساڵی نوێی کوردی و جەژنی خۆشی دەربرین و نوێبوونەوەیە. بەڵام بۆ کوردەکان زۆر لەوەش زیاترە. ئەوە سیمبولی بەرەنگاری و راگەیاندنی هەبوونی خۆیان لەبەرامبەر ستەم و نوێکردنەوەی بەرخۆدانی چەند سەد ساڵە بۆ گەیشتن بە ئازادییە. لەهەموو کوردستانی گەورەو دیاسپۆرا، بە ملیۆنان کورد کۆدەبنەوە، بۆ ئەوەی مەشغەلی ئاگر هەڵکەن، جلوبەرگی رەسەنی خۆیان لەبەر دەکەن و جەژنی نەورۆز پیرۆز دەکەن. ئەو ئاگردانانە تەنیا سیمبولی گۆرانکاری وەرزەکان نیە، بەڵکوو سەرپێچیکردن لەو هێزانەیە کە بەدوای کوژاندنەوەی شوناسی کوردین. لەگەڵ ئەوەش دوای نەمانی رژێمی بەشار ئەسەد و گۆرانکارییە هەرێمییەکان، نەورۆزی ئەمساڵ گرنگی زیاتریشی هەیە. لەسوریا، کوردەکان لەقۆناغێکی هەستیاری مێژوویدان، لەگەڵ نەمانی بەشار ئەسەد و هاتنەسەر کاری هێزێکی نوێ، هێزە کوردەکان لەژێر فەرمانی هێزەکانی سوریای دیموکرات، هێزی یەکلاکردنەوەن بۆ دارشتنەوەی داهاتووی سوریا. لەگەڵ هەبوونی بەربەستی زۆر، مامەڵە سیاسیی و سەربازییەکان، لەگەڵ ئەوەش هێزە کوردییەکان بەرادەیەک بەهێزن کە ناتوانرێ لەلایەن هێزە ناوچەیی و رۆژئاواییەکان لەبەرچاو نەگیرێت. لەکوردستانی ژێر داگیرکاری تورکیا یان باکووری کوردستان، جەژنی نەورۆز لەکاتێکدا بەرێوەچوو، کە خۆپێشاندانێکی گەورەی نارەزایی لەدژی حکومەتی رەجەب تەیب ئەردوغان سەرۆککۆماری تورکیا هەبوو، هاوکات ئاماژەگەلێک بۆ دەستپێکردنی پرۆسەی ئاشتی لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان و دەم پارتی دەبینرێت. رۆژهەڵات رادەپەرێت: بەرخۆدانی کوردەکان و ترسی رژێم بەڵام ئەمساڵ لەهیچ شوێنێک لەرووی سیاسی جەژنی نەورۆز لە ناوچەی کوردستان لەئێران ناسراو بە رۆژهەڵات نەبوو. لە رۆژهەڵاتی کوردستان رێورەسمەکان زۆر پێش لە ٢١ی مارس دەستیان پێکرد و بۆ چەندین هەفتە بەردەوام بوو. ئەوەی زۆرتر سەرنجی رادەکێشا، هەڵبژاردنی جامانەو جلوبەرگی خاکی وەکوو سیمبوڵی بەرەنگاری بوو، پێشمەرگەکان وەکوو هێزێک کە بەرامبەر حکومەتی دینی شیعەی ئێران ساڵی ١٩٧٩ وەستاونەتەوە، جامانەو جلوبەرگی خاکی لەبەر دەکەن. بەشداری بەرفراوانی خەڵک لە رێورەسمی نەورۆزی شارە گەورەکان کەم وێنەبوو، ئەوەش تۆرە کۆمەڵایەتییەکانی تەنییەوە. لە مەهاباد هەزاران کورد بە جلوبەرگی کوردی رێورەسمی نەورۆزیان وەکوو هەنگاوێکی کەڵتووری و سیاسیی بەرێوەبرد. ئەوان سەرکێشییەکی گەورەیان کرد، چوونکە مەهاباد شوێنی لەدایکبوونی کۆماری کوردستان لە ساڵی ١٩٤٦ بوو، ئەو کۆمارە هێمایەکە بۆ مافی چارەنووسی کوردەکان. بەڵام رژێم دەستی بە سەرکوتکردنی بەشداربووان لە رێوورەسمەکان کرد. بەپێی ئاماری رێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو، دامودەزگا ئەمنییەکانی رژێم هەزاران کەسی بانگکردووە، لانیکەم ٤١ کەسی لە ئورمییە، شنۆ، سەردەشت، سەقز، مەریوان، سنە، پیرانشار، ئیلام و کرماشانی دەستبەسەر کردووەو لانیکەم ٦ کەسیان منداڵ بوون. تەنانەت لەمەریوان رژێم ژمارەیەک مەلای مزگەوتی نزیک لەخۆی راسپارد کە فەتوا لەدژی رێورەسمەکانی نەورۆز دەربکەن، بۆ ئەوەی تووندوتیژی لەبەرامبەر بەشداربووەکان بکەن. بەپێی زانیارییەکانی ماڵپەری هەنگاو، لە مەریوان مەلایەکی سەر بە کۆماری ئیسلامی ئێران لەژێر ناوی هێزەکانی خۆبەخشی دینی، خەڵکی دژی بەشداربووان لە رێوورەسمەکانی نەورۆز هان دا. ئەو سەرکوتکردنە سیستماتیکە، هەوڵەکانی رژێمی ئێران بۆ سەرکوتی کەڵتور و چاڵاکە سیاسییەکانی کوردستان بەهەر ئامرازێک دەردەخات. یەکێک لە خاڵە جیاواز و بەهێزەکانی رێورەسمەکانی نەورۆزی ئەمساڵ بەشداری بەرفراوانی ژنان بە جلوبەرگی کوردی و بەبێ سەرپۆش (حیجابی زۆرەملێ) بوو. ئەو حیجابە زۆرەملێیەی بووە هۆی کوژرانی ژینا ئەمینی و ئەوەش چەخماخەی شۆرشی ژن ژیان ئازادی لێدا. لەگەڵ هەموو هەڕەشەو دەستبەسەرکردنەکانی پەیوەندیدار بە رێورەسمەکانی نەورۆز، ژنان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو یاسا نادادپەروەرانەیە هەڵپەرین و خواستی خۆیان بۆ ژیان وەکوو خەڵکانێکی ئازاد نیشان دا. هۆکارێکی دیکەی سەرنجراکێ بوونی نەورۆزی ئەمساڵ، هەرەوەزی بەرفراوانی کوردەکان لەهەموو کوردستان بوو. لەگەڵ هەبوونی گوشارو سەرکوتکردن، بە دەیان هەزار کەس بەشداریان کرد. کوردەکان لە پارێزگاکانی کرماشان و ئیلامیش بەشداری یەکجار زۆریان هەبووە، ئەوە لەکاتێکدایە کوردەکان لەرووی مێژووییەوە و لەبواری سیاسیی و کەڵتووری زۆرتر لە ناوچەی موکریان و پارێزگای سنە چاڵاک بوونە. ئەو بەشدارییە بێوێنەیە لە رێورەسمەکانی نەورۆز لە سەرتاسەری کوردستان و هاوکات رێکخستنەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی هەستێکی تایبەت و هیوایەکی زۆری لە کوردستان دروستکرد، کە دەتوانێ دەرفەتێک برەخسێنێت کە مافەکانیان بەدەستبهێنن. نەورۆز، کاردانەوەیەکی ناسیۆنالیستی بەشداری کەم وێنەو گەورەی کوردەکان لە رێورەسمەکانی نەورۆزی کوردستان، شەپۆلێکی گەورەو شۆکێکی گەورەی لە لای ناسیۆنالیستە ئێرانیی و حکومەتییەکان دروستکرد. گەورەیی و لەبەرچاوبوونی رێورەسمەکانی نەورۆزی کوردستان، بووە هۆی پەرەسەندنی هێزی شوناسخوازی لەرۆژهەڵات، لە ئورمییە زیاتر لە ١٥٠ هەزار کەس لە نەورۆز بەشداریان کرد، هەر ئەوەش کاردانەوەی خێرایی ناسیۆنالیستە تورکەکانی شاری ئورمییەشی لێکەوتەوە. بەپێی راپۆرتەکانی کەناڵی رووداو و هەواڵدەرییە دیارەکانی دیکە، ژمارەیەک تورک بە گردبوونەوەیەکی مەزهەبی لە ئورمییە، دروشمیان لەدژی کوردەکان وتەوە. دروشمەکانیان ئەوانە بوون، "ئورمییە هی تورکانە و بۆ تورکەکانیش دەمێنێتەوە" و "ئەگەر تورکەکان رێگە نەدەن، هیچ کوردەکان ناتوانێ لێرە بێت" و " ئازەربایجان هەرگیز لە خامنەیی دوور ناکەوێتەوە." ئەو درووشمانە بەرێککەوت نەبوون، ئەو گوشارانە بەرنامە بۆ دارێژراو بوون، بۆ ئەوەی دەسەڵاتی تورکەکان بەسەر شارێکدا بسەپێنن، کە بەشێوەی مێژوویی شوێنی ژیانی کوردەکان، ئاشووری و ئەرمەنییەکان و گروپە ئەتنیکییەکانی دیکەو تورکەکان بووە. ئەوان لەدروشمەکانیاندا بانگی غوڵامرەزا حەسەنیان دەکردو هاواریان دەکرد، حەسەنی لەکوێی بۆ ئەوەی پشتیوانی تورەکەکان بکەیت؟ حەسەنی مەلایەک بوو کە بەهۆی رۆڵی لەکوشتاری قارنێ لە ساڵی ١٩٧٩ بێزراو بوو. ئەو کاردانەوانە دەریخانست کە رژێمی ئیسلامی چۆن دەیەوێ هەستی دژەکوردی و بۆشایی ئەتنیکی و مەزهەبی لەنێوان کورد و ئازەرییەکان لەدژی کوردەکان بەکاربهێنێت. کاردانەوەکانی بەرامبەر نەورۆز لە کوردستان هەفتەیەک دوای رووداوەکانی ئورمییە، بە بڵاوکردنەوەی تومارێک لەلایەن کەسایەتییە ناسیۆنالیستە فارسەکان درێژەی کێشا. نامەکە لەلایەن ٨٠٠ کەس لە ئاکادیمیسییەن و هونەرمەندی ئێرانی واژۆ کرابوو، ئەوان رێورەسمەکانی نەورۆزی رۆژهەڵاتی کوردستانیان وەکوو هەڕەشەیەک لەدژی یەکگرتوویی نەتەوەیی لەئێران ناوبردبوو. ئامانجی ئەوان زۆرتر پەراوێزخستنی کوردەکان و ئەتنیکەکانی دیکە بوو. داخوازیی ناسیۆنالیستە ئێرانییەکان بۆ لەناوبردنی شوناسی کوردی ئەگەرچی ئەو داوایە راستەوخۆ باسی کوردەکان ناکات، بەڵام کاردانەوەکەیان بەرامبەر جەژنی نەورۆز و ناراستەوخۆ باس لە کوردەکانە. داواکەیان ئەوە بووە کە کوردەکان و ئەتنیکەکانی دیکە لەژێر پاساوی یەکگرتوویی نەتەوەیی پەراوێز بخەن. ئەو بابەتە بەروونی لەناو پاساوەکانیاندا دەبینرێت، ئەوەش دەردەخات کە چۆن گێرانەوەی خۆبەگەورەزانی فارسەکان هەوڵی لەناوبردن و سەرکوتی نەتەوە غەیرە فارسەکان دەدات. بەر لەهەموو شتێک، ئەو نامەیە نەورۆز بە تەنیا بەهی ئێرانییەکان دەزانێت و رێورەسمەکانی نەورۆزی کوردستان وەکوو رێورەسمی بچووکی قەومی و قەبیلەیی و ناوچەیی رەتدەکاتەوە. هاوکات نەورۆزی کوردی بە چاولێکەری و ساختە ناودەبەن. ئەو مێژووە پێداچوونەوەگەراییە، بنچینەی قووڵی کوردی و غەیرە فارسی بوونی نەورۆز ئینکار دەکات و کەڵتووری فارسەکان بەتەنیا دەرخەری رەواییدان بەو پشووانە ناو دەبات. جگە لەوەش، ناوهێنانی کوردەکان بە قەبیلە، وەکوو ناوهێنانی خەڵکی خۆجێییەکان بە وەحشی و بێ کەڵتوورو ناشارەستانی لە لایەن ئیستعماری ئوروپاییەکان وایە. ئەو ناوهێنانە لە سڕینەوەی کورد و ئەتنیکەکانی دیکەی غەیرە فارس لە ئێران رۆڵ دەگێرێت، بۆ ئەوەی گێرانەوەکانی دژی گێرانەوەی فارس تەوەری لەلایەن نوخبەی ئێرانی بێ بەها بکرێت. خالی دووەم، ئەو داوایەی ئەو ٨٠٠ کەسە، رێورەسمەکانی نەورۆزی کوردی بە مەترسیدارو هاندەر ناو دەبات کە دەبێ مەحکوم بکرێت. گردبوونەوەی ١٥٠ هەزار کەسی لە ئورمییەو شارەکانی دیکەی کوردستانیش وەکوو رووداوێکی سیاسیی تووندڕەوانە پێناسە کرا. ئەو لۆژیکە خۆبە گەورەزانییە دەیەوێت هەر جۆرە پێداگری لەسەر شوناسی غەیرە فارسی وەکوو هەڕەشەییەک بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی نیشان بدات. خالی سێیەم، ئەو نووسینە دژایەتییەکی زۆری خوێندن بەزمانی دایکی کورد، ئازەری و عەرەب دەکات و بە خراپ بەکارهێنانی مادەی ١٥ی یاسایی بنەڕەتی ئێران ناوی دەبات، کەتێیدا لانیکەم لەسەر کاغەز رێگە بە بەکارهێنانی زمانی ناوچەیی لە میدیا و قوتابخانەکان دەدات. واژۆکەرانی نامەکە لەسەر ئەو باوەرەن مافی زمانی، وڵات پارچە پارچە دەکات و کۆمەڵگە غەیرە فارسەکان بەهێزتر دەکات. چوارەم، ئەو نامەیە، کورد و ئەتنیکەکانی دیکە بە دارەدەستبوونی وڵاتانی دەرەوە تۆمەتبار دەکات، ناراستەوخۆش دەڵێن کە داواکاری کوردەکان یاسایی، سیاسیی و کەڵتووری رەسەن نیە و فەرمانێکی لەدەرەوەرا. ئەوە لەکاتێکدایە ئەو تۆمەتانە دەتوانێ ببێتە هۆی لەسێدارەدانی کورد و چاڵاکوانە غەیرە فارسەکان. جگە لەوانەش، ئەو داواکارییە پڕییەتی لە ترس لە نەتەوەکان و لەهەمان کاتدا ناسیۆنالیزمی فارس بە تەنیا سەرچاوەی رەوایی شوناس لە ئێران ناو دەبات. ئەوە بەو مانەیە دێت کە کەڵتووری فارسی دەبێ زاڵ بێت و ئەوانیتر بەجێگەی قبووڵکردنی میراتی خۆیان، کەڵتووری فارس قبووڵ بکەن. لەکۆتاییدا، ئەو نامەیە داوای سەرکوتکردنی کەڵتووری و سیاسیی غەیرە فارسەکان لەئێران دەکات. نووسەرانی داوا لە بەرپرسانی ئێرانی دەکەن، لەرێگەی سانسۆر و کۆنترۆڵی نەورۆز، رێگری لە چاڵاکییە کەڵتووری کورد و نەتەوە غەیرە فارسەکان بکەن. ئەوان داوای لەسەرکار لادانی ئەو بەرپرسانە دەکەن کە باسی فیدرالیزم، مافی زمان و کەڵتووری غەیرە فارسەکان دەکەن. داواش لە دەوڵەت دەکەن بۆ پاراستنی ئاسایش و یەکپارچەیی نەتەوەیی، گوشارو سەرکوتکردنەکان زیاد بکەن. ئەوەی نامەی نوخبەکانی ئێرانی دەریدەخات واژۆکەرانی ئەو نامەیە دەڵێن نیگەرانی یەکپارچەیی نەتەوەیی ئێرانن، بەڵام دەردەکەوێت کە نیگەرانی دەرخستنی شوناسی کەڵتووری کوردەکانن. ئەوان لە ئیدەی شوناسی ئەتنیکی دەترسن و لەروانگەی ئەمنیەتییەوە سەیری دەکەن، ئەوەش سەرکوتی سەر ئەتنیکەکان زیاتر دەکات. ئەو بیرکردنەوە دەریدەخات کە شۆوێنیزم و رەگەزپەرەستی تەنیا هی حکومەتی شیعەی حاکم نیە، بەڵکوو نوخبەی خوێنەواری ئێرانی لەناوخۆ و دەرەوەش هەمان بیرکردنەوەیان هەیە. ئەوەش دەردەخات کە داگیرکەرانی کوردستان لە ئێران، تورکیا، سوریا و عێراق لە گردبوونەوەی کوردەکان دەترسن. ئەگەرچی لە سوریا و عێراق گۆرانکارییەکی زۆر روویداوە، بەڵام بیرکردنەوەی دژە کوردەکان لە ئێران نەک تەنیا هی حکومەت و دەسەڵاتداران نیە، بەڵکوو چینێکی شۆوێنیستی لە نوخبەی خوێنەواریش هەمان بۆچوونیان هەیەو هەوڵی ئەوە دەدەن تەنانەت هەبوونی ئیتنیکی جیاوازیش وەکوو تاوان پۆلێنبەندی بکەن. ئەو تێفکرینە زۆر نادادپەروەرانەو زۆریش مەترسیدارە، چوونکە شوناسی کوردی وەکوو هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی وێنا دەکات و ئەوەش دەبێتە هۆی رق لێبوونەوەو هاوکات لەسێدارەدان، بەندکران و بەگشتی ستەم لەدژی کوردەکان و کەمینە غەیرە فارسەکان پەرەپێدەدات و رەوایەتیشی پیدەدات.
.jpg)
